چه کسی ویروس کرونا را در ایران جابه‌جا کرد؟

تلویزیون خبرنگاری را نشان می‌دهد که در محل پلیس راه ایستاده، از برخی مسافران نوروزی توضیح می‌خواهد که چرا با وجود شیوع کرونا باز هم قصد سفر دارند؟ این در حالی است که آمار‌ها از کاهش قابل توجه سفر‌های نوروزی نسبت به سال گذشته خبر می‌دهند. مردم چقدر مراعات شرایط فعلی را کردند و سفر‌ها چقدر کمتر شد؟

توصیه به ماندن در خانه و پرهیز از سفر‌های غیرضروری درون‌شهری و برون‌شهری، توصیه‌ای جهانی برای جلوگیری از گسترش ویروس کرونا است؛ توصیه‌ای که می‌توان با بررسی تردد‌ها در یکی از بازه‌های زمانی اوج سفر در ایران، یعنی تعطیلات نوروزی، میزان عمل و پایبندی به آن را تحلیل و بررسی کرد.

آمار‌های مرکز آمار ایران از گردشگران داخلی فصل بهار ۱۳۹۸ نشان می‌دهد که در این فصل، از حدود ۶۶ درصد از خانوار‌های کشور، حداقل یک نفر به سفر رفته است. بر این اساس تهران، مشهد، شیراز، قم، رشت، کرمانشاه و اصفهان دارای بیشترین تعداد سفر بوده‌اند.

اما توجه به این نکته ضروری است که الگوی گردشگری از لحاظ نوع سفر، در این شهرستان‌ها با هم متفاوت است. بیشترین سفر‌های بدون اقامت شبانه به ترتیب در شهرستان‌های تهران، رشت، کرمانشاه، قم و شیراز و بیشترین سفر‌های با اقامت شبانه به ترتیب در شهرستان‌های مشهد، تهران، اصفهان و قم بوده است.

مقایسه این آمار‌ها با میزان تردد در تعطیلات نوروزی سال جاری می‌تواند به‌صورت تقریبی نشان دهد آیا خانوار‌ها به توصیه‌های در خانه ماندن و صرف‌نظر کردن از سفر‌ها در ایام نوروز عمل کردند یا خیر.

بر اساس آمار‌های سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کشور، مجموع تردد بین استانی در ایام تعطیلات نوروز یعنی از ۲۵ اسفند ۱۳۹۸ تا ۱۵ فروردین ۱۳۹۹، نسبت به سال گذشته ۶۶ درصد کاهش داشته یافته است.

بیشترین کاهش تردد، مربوط به استان‌های گیلان، مازندران، قم، اصفهان، خراسان رضوی و خوزستان بوده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته با کاهش بیش از ۷۰ درصدی در مجموع تردد مواجه بودند. در واقع چهار استانی که در بهار سال گذشته، شهرستان‌های مسافرپذیری داشتند، بیشترین کاهش تردد در نوروز امسال را تجربه کردند.

یکی دیگر از داده‌هایی که می‌تواند در تحلیل رفتار جامعه در انجام سفر‌های نوروزی مورد توجه باشد، وضعیت انباشت و تخلیه تردد در استان‌های کشور در بازه زمانی ۲۵ اسفند تا ۱۵ فروردین است. بر این اساس، تعداد وسایل نقلیه ورودی در استان‌های تهران، البرز، قم، کرمان، کهگیلویه و بویراحمد، گیلان، بوشهر، کردستان، خوزستان و خراسان رضوی، بیشتر از تعداد وسایل نقلیه خروجی از این استان‌ها بوده که می‌توان از آن با عنوان تخلیه تردد یاد کرد. در یک نگاه می‌توان تخلیه تردد را به معنای بازگشت افرادی که به‌طور دائم در استان ساکن نیستد، به استان اصلی محل سکونت خود تعبیر کرد.

تهرانی‌ها و البرزی‌ها کجا رفتند؟
بیشترین میزان مجموع تردد بین استانی در این بازه زمانی مربوط به دو استان تهران و البرز است که در مجموع بیش از هشت میلیون تردد از حدود ۱۶ میلیون تردد بین استانی در کل کشور را به خود اختصاص داده‌اند. آمار‌ها نشان می‌دهد در مجموع حدود ۱۸۶ هزار وسیله نقلیه در بازه زمانی ۲۵ اسفند تا ۱۵ فروردین، استان‌های تهران و البرز را ترک کرده‌اند. این مقدار در مدت مشابه سال گذشته حدود ۳۰۰ هزار وسیله نقلیه بوده که نشان‌دهنده کاهش ۵۶ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته است.

بیشترین مقاصد سفر پلاک‌های تهران و البرز، استان‌های قم، همدان، اصفهان، مرکزی و قزوین بوده است. همچنین از پنج فروردین یعنی نخستین روز کاری امسال، حداقل ۱۸۰ هزار وسیله نقلیه به استان‌های تهران و البرز بازگشته‌اند.

بررسی تردد در استان‌های گیلان، مازندران، قم، اصفهان و خراسان رضوی که در بهار سال گذشته، شهرستان‌هایی با بیشترین پذیرش گردشگران ملی را داشتند، نشان می‌دهد در بازه زمانی ۲۵ اسفند تا ۱۵ فروردین، تغییرات قابل‌توجهی در رفت و آمد به این استان‌ها نسبت به سال قبل صورت گرفته است.

رفت و آمد استان‌های پرطرفدار نوروزی
از استان قم در مجموع، ۲۲ هزار و ۳۷۳ وسیله نقلیه تخلیه شده که نسبت به سال گذشته، ۸۳ درصد کاهش داشته است. از استان گیلان نیز در مجموع ۶۸۱۸ وسیله نقلیه تخلیه شده که نشان‌دهنده تغییر در میزان خروج از این دو استان نسبت به مدت مشابه سال قبل است.

در استان مازندران در مجموع ۱۱ هزار و ۶۰۷ هزار وسیله نقلیه بین ۲۵ اسفند تا ۱۵ فروردین انباشت شده که نسبت به سال گذشته ۸۹ درصد کاهش داشته است. در استان اصفهان نیز در مجموع ۶۳۵۳ وسیله نقلیه انباشت شده است. در خراسان رضوی نیز در مجموع ۱۱ هزار و ۴۲۵ وسیله نقلیه انباشت شده که نسبت به سال گذشته، ۵۷ درصد کاهش داشته است.

نکته قابل توجه درباره پنج استان فوق اینکه بیشترین خودرو‌های خارج شده از قم و گیلان، پلاک تهران و البرز را داشتند و این موضوع درباره خودرو‌های ورودی به استان‌های مازندران، اصفهان و خراسان رضوی نیز صادق است. با این حال به‌طور کلی به‌نظر می‌رسد مجموعه اقدامات انجام شده برای کاهش سفر مؤثر بوده است.

تغییرات تردد به تفکیک وسایل نقلیه نیز این موضوع را تأکید می‌کند؛ به‌گونه‌ای که سهم وسایل نقلیه سنگین نسبت به تردد کل افزایش پیدا کرده و کاهش تردد جاده‌ها عمدتاً مربوط به وسایل نقلیه سبک بوده است.