بازی، ابزار جنگی کودکان با کرونا

راضیه زرگری | کودکان تمام اتفاقات دور و اطراف‌شان را درک می‌کنند؛ حتی زمانی که مشغول بازی هستند و ما بزرگ‌تر‌ها تصور می‌کنیم حواس‌شان پرت بازی است، اما تحلیل آن‌ها با ما فرق می‌کند. آن‌ها از رویداد‌های پیرامون زمانی که برایشان خیلی جدی و قابل لمس باشد، فاجعه می‌سازند و همه چیز را به شکل غلوآمیز باور کرده یا می‌پذیرند و همین می‌تواند آن‌ها را دچار استرس کند.

ما می‌توانیم از حالت‌های آن‌ها این واکنش را متوجه شویم. بچه‌ها وقتی استرس می‌گیرند، قلب‌شان تند تند می‌زند و احتمالا دل‌درد و حالت تهوع می‌گیرند یا دست‌هایشان عرق می‌کند. باورش سخت است که تمام این حالت‌ها تنها با شنیدن اخبار بد می‌تواند برای بچه‌ها پیش بیاید.

این روز‌ها باید حواس‌مان باشد اخبار مربوط به ویروس کرونا را در زمانی که بچه‌ها حضور دارند، دنبال نکنیم؛ کاری که ساده به نظر نمی‌رسد، اما راهکار‌هایی برایش وجود دارد که بد نیست آن‌ها را بدانید.

این موضوع را یادمان باشد که در این دوران که همه‌گیری بیماری همه‌چیز از جمله فعالیت مدارس، مهد‌های کودک و مشاغل و رفت‌و‌آمد‌های روزمره را تحت تأثیر قرار داده، وابستگی بچه‌ها به بزرگ‌تر‌ها بیشتر می‌شود.

آن‌ها از اینکه زمان بیشتری در خانه و در کنار خانواده هستند، هم می‌توانند خوشحال باشند و هم متعجب. ممکن است سوال‌هایی در مورد کرونا از ما بپرسند که باید با توجه به سن و میزان درک‌شان با آن‌ها صحبت شود؛ به طوری که بچه‌ها به هیچ وجه نگران از دست‌دادن عزیزان‌شان نشوند.

بچه‌ها قطعا باور درستی از مرگ ندارند؛ آن‌ها مرگ را به صورت اسکلت، شبح یا هیولا مجسم می‌کنند که همین موضوع می‌تواند باعث ترس آن‌ها و در مواردی واکنش‌هایی مثل شب‌ادراری شود.

اجازه تخلیه هیجانی به کودک بدهیم
مریم یوسف‌نیا، متخصص اطفال است. او درباره مواجهه با کودک در شرایط استرس‌زا به واسطه شیوع این ویروس به «شهروند» می‌گوید: «اولین و مهم‌ترین نکته این است که نگذاریم به کودک یا حتی نوجوان استرس یا اضطرابی وارد شود؛ باید اجازه تخلیه هیجانی را به کودک بدهیم و با او صحبت کنیم.

او را در آغوش بگیریم و در عین حال اگر دوست ندارد صحبت کند، او را مجبور به این کار نکنیم. مدیریت شرایط استرس‌زا در یکی دو ماه اخیر، برای خانواده‌ها، به‌ویژه کسانی که در خانه کودک یا نوجوان دارند، بعضی مواقع چالش‌برانگیز است، اما با هوشیاری می‌توان ذهن کودک را با یک نقاشی یا بازی به موضوعات دیگر منحرف کرد.»

طبیعی است اخبار مربوط به بیماری کرونا موجب ایجاد احساساتی نظیر اضطراب، استرس و اطمینان‌نکردن شود. این احساسات به ویژه در میان کودکان و نوجوانان در سنین مختلف سخت جبران می‌شود. به طور کلی کودکان به طرق مختلف به این احساسات واکنش نشان می‌دهند، اما آن‌ها در مواجهه با رویداد‌هایی همچون تعطیلی مدارس و لغو برنامه‌ها و دوری از دوستان بیش از پیش به حمایت‌های عاطفی نیاز دارند؛ زیرا ناخودآگاه این سوال را از خود و والدین‌شان می‌پرسند که چرا مهدکودک تعطیل است یا چرا مدرسه‌ها باز نمی‌شود.

نشان بدهید بر شرایط مسلط هستید
یوسف‌نیا به خانواده‌ها توصیه می‌کند: «برای صحبت با فرزندان خود که شاید هزار سوال بی‌پاسخ در ذهن دارند، پیشقدم شوید و حتی درباره بیماری هم تا جایی که برای کودک قابل درک است با او صحبت کنید. در خانه‌ماندن هم برای کودک خوشایند است و هم می‌تواند او را عصبی کند.

بزرگسالان باید این واقعیت که کودکان می‌توانند در مورد شرایط فعلی نگران شوند را درک و با او همدلی کنند. به فرزندان خود مرتبا اطمینان بدهید که بیماری کرونا به‌خصوص برای کودکان و نوجوانان خطرناک نیست و آن‌ها فقط باید نکات بهداشتی را رعایت کنند.»

نقش اصلی والدین در مدیریت اضطرابی که کاملا هم طبیعی است، این است که نشان بدهند بر شرایط مسلط هستند و با خونسردی به فرزندان خود بگویند اینکه از تو می‌خواهیم دست‌هایت را بشویی و در خانه بمانی، برای این است که هم از خودمان و هم از سایر افراد جامعه مراقبت کنیم؛ یعنی اینکه ما علاوه بر خودمان به اطرافیان‌مان فکر کرده و اهمیت می‌دهیم و قطعا این شرایط موقت است.

همه چیز به والدین برمی‌گردد
«انگار یک دنیای پرهیاهوی پراسترس ناگهان با یک زنگ تفریح مواجه شده باشد. باید به شرایط فعلی این‌گونه نگاه کنیم.» نگاه الهام شیرازی، روانشناس کودک و نوجوان، به شرایط فعلی این‌گونه است. او به «شهروند» می‌گوید که «در مورد اینکه اوضاع فعلی به خودی خود می‌تواند بر کودک تأثیر بد بگذارد، مخالف هستم.

همه این تصورات مخصوص بزرگ‌ترهاست؛ بچه‌ها در صورتی که از فرصت در خانه ماندن لذت کافی ببرند، بسیار هم خوشحال خواهند بود. این بزرگ‌تر‌ها هستند که استرس خود را به بچه‌ها منتقل می‌کنند. به نظر من بچه‌ها را باید رها کرد؛ در این روز‌هایی که توجه بیشتری از پدر و مادر می‌گیرند و می‌توان گفت: مثل تابستان آزاد و رها از مقررات مدرسه هستند و در عین حال تکالیف خود را از روش‌های مجازی می‌گیرند و انجام می‌دهند.»

استرس در همه بحران‌ها طبیعی است و مسئول مدیریت آنبزرگ‌تر‌ها هستند
آموزش‌های کنترل رفتار و زندگی‌کردن در لحظه مواردی است که این روانشناس به آن اشاره می‌کند: «البته منظورم کودکان و نوجوانان نیستند بلکه ما بزرگ‌تر‌ها در وهله اول می‌توانیم از فرصت بیشتر در خانه بودن و دورکاری لذت ببریم؛ همین که توقعات در همه چیز در شرایط بیماری کمتر شده می‌تواند موجب آرامش بیشتر شود.

با این حال زحمت‌هایی مثل کار‌های مضاعف شست‌و‌شو و ضدعفونی‌کردن خرید‌ها می‌تواند کمی فشار عصبی ایجاد کند؛ اما به طور کلی اخبار منفی اصولا ماجرایی است که در هر بحرانی وجود دارد، در سیل و زلزله و حوادث طبیعی هم شرایط استرس و اضطراب برای مردم ایجاد می‌شود و این بزرگ‌تر‌ها هستند که باید خودشان را مدیریت کنند و بر همه چیز مسلط باشند. حفظ یک برنامه منظم و قابل پیش‌بینی می‌تواند در کودکان احساس آرامش خاطر بیشتر به وجود آورد.»

از بازی‌های ابتکاری، خنده و قلقلک غافل نشوید
«بیایید ابتکار عمل داشته باشیم؛ بچه‌ها این روز‌ها کمی به توجه بیشتر نیاز دارند. یک جست‌وجوی ساده هزاران راه ابتکاری برای سرگرم نگه‌داشتن کودک و معتدل‌کردن شرایط پیش روی ما می‌گذارد.» شیرازی از بازی‌های ابتکاری در خانه با کمترین وسایل به عنوان مثال نام می‌برد و در عین حال توصیه می‌کند: «فقط باید حوصله کنیم؛ البته همه‌اش هم لازم نیست با بچه‌ها بازی کنیم؛ یک ساعت‌هایی را برای بچه وقت بگذاریم، کافی است.

بقیه روز بر عهده خودشان است. بچه باید یاد بگیرد خودش را در خانه سرگرم کند. والدین مسئول پرکردن کل وقت کودک نیستند.»

اگر بزرگ‌تر‌ها با بچه‌ها سرگرم باشند به خودشان هم کمک می‌شود که استرس و اضطراب‌شان را کم کنند. الهام شیرازی معتقد است: «شرایط به نحوی است که نباید به خودمان و کودکان‌مان سخت بگیریم؛ با بچه‌ها بازی کنیم و ببینیم همین وقت‌گذرانی‌های ساده، خنده و قلقلک‌دادن بچه‌ها چقدر از فشار روحی خودمان هم کم می‌کند.

من از همه پدر‌ها و مادر‌ها می‌خواهم تا حدی که می‌توانند اضطراب و نگرانی‌های خود را مدیریت کنند و نگرانی‌هایی که در بیشتر موارد بیش از حد است را اصلا در حضور فرزندان خود بروز ندهند؛ این دقیقا یعنی خودداربودن و کنترل‌کردن احساسات؛ بچه‌ها برای احساس ایمنی و امنیت به والدین خود متکی هستند.»