سفر به ایران قدیم؛ نخستین راکتور هسته ای ایران چه ویژگی هایی داشت؟

اکبر اعتماد، موسس و نخستین رئیس سازمان انرژی اتمی بود. در سال ۱۳۴۷ به سمت اولین رئیس مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی، که بدیل ایرانی مرکز ملی پژوهش‌های علمی (CNRS) در فرانسه بود، منصوب شد. در سال ۱۳۵۳ ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را به دست گرفت و این سازمان را بنیان نهاد. اعتماد تا سال ۱۳۵۷ ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را به دست داشت. این گفتگوها توسط فرخ غفاری در پاریس انجام شده است.

سؤال: دلیل اینکه این طرح را سازمان برنامه اجرا می‌کرد این بود که در آنزمان هم مثل اینکه رسم بود که خیلی از کار‌ها را سازمان برنامه اجراء بکند و به دستگاه بهره‌برداری‌کننده بدهد و دلیلش این بود که ظاهراً مقررات دستگاه‌های دولتی اجازه یک مقدارکارهائی را نمی‌داد، در حالی که مقررات سازمان برنامه بازتر بود و امکانات بیشتری را از لحاظ فعالیت می‌داد یا فقط بدلیل این بود که دانشگاه از عهده اینکار برنمی آمد، چون بعد‌ها مثل اینکه در دانشگاه ناراحتی‌هایی در ریاست دانشگاه یا در کادر مدیریت مرکز اتمی دانشگاه، از این که بعضی از کار‌ها را سازمان برنامه انجام می‌دهد بوجود آمده بود؟

دکتراعتماد: من فکر می‌کنم که مسأله مقررات نبود برای اینکه همه می‌دانیم که اجراء برنامه‌های عمرانی که به وسیله بودجه عمرانی سازمان برنامه تغذیه می‌شد، یک مقررات خاص خودش را داشت و این مقررات تابع مجری دستگاه نبود یعنی اینکه مجری دستگاهی بود وزارتخانه‌های مختلف یا دستگاه‌های دولتی مختلف، فرق نمی‌ک مقررات یکی بود و مجری طرح انتخاب می‌شد و اعتبارات طرح را در اختیار داشت و هم توانست خرج بکند طبق همان مقررات که سازمان برنامه داشت اگر بعضی از طرح‌ها را سازمان برنامه راسا انجام می‌داد که جزء وظائفش نبود بیشتر به علت قدرت مدیریت سازمان بود و کاردانی شاید کارشناسان سازمان برنامه، که در آنموقع در دستگاه‌های مختلف مملکتی تا آن حد وجود نداشت.

دانشگاه تهران یکی از دستگاههائی بود که همیشه مدیریتش ضعیف بود و تا آخرهم ضعیف ماند بنظرمن، حالا بعد در زمینه آموزشی اگر رسیدیم بیشتر می‌شود در این زمینه صحبت کرد. به علت ضعف مدیریت آن‌ها نتوانستند درست از مقررات مربوط به اجراء برنامه‌های عمرانی استفاده بکنند. سازمان برنامه با استفاده از همان مقررات اینکار را خیلی به سرعت انجام داد. بنابراین دانشگاه‌ می‌توانست به خوبی اینکار را خودش راسا انجا بدهد.

سؤال: یک چند کلمه هم اگر درباره قدرت و مشخصات این راکتور بفرمائید متشکر خواهم شد؟

دکتر اعتماد: این راکتور یک راکتور تحقیقاتی از نوع سویی می‌نگ کول یعنی در آب باز و در استخربازبود، قدرتش ۵ مگاوات و استفاده‌ای که از این راکتور می‌شد کرد برای کار‌های دانشگاهی بود. البته این رآکتور یک رآکتور در آن روز استاندارد بود یعنی عین آن را در جا‌های مختلف دنیا می‌شد دید و یک کمپانی آمریکایی می‌ساخت.

موارد استفاده آن بیشتر تحقیقاتی و آموزشی بود. از لحاظ آموزشی البته همان چیز‌هایی که در کتاب به شاگرد‌ها یاد می دهند می‌شد در این راکتور عمل کرد که یا دبگیرند و در قسمت تحقیقاتی استفاده خیلی زیادی می‌شد در زمینه عکس العمل‌های اشعه باماده و با محیط‌های مادی که از این جهات از آن استفاده می‌کردند و مخصوصا روی فیزیـــــــک نوترون واین رآکتور بیشتر واقعاً قدرتش برای استفاده در مورد فیزیک نوترون بود.

یکی از مشخصات این راکتورهم یکی این بود که می‌شد یک مقداری با آن رادیوایزوتوپ ساخت و قسمت بزرگی از نیاز‌های مملکتی را در زمینه رادیو ایزوتوپ اگر ما درست کار کرده بودیم، می‌توانستیم با این رآکتور برطرف کنیم رادیوایزوتوپ‌هایی که بیشتر به مصرف‌های طبی یا احیانا کشاورزی می‌خورد.

بنابراین در آنروز به نظر من یک وسیله خوب و طراز اولی را برای وارد شدن به گوداتمی انتخاب کرده بودند. نتیجه بعدی چه بود آن داستانی است که حالا بعد شاید وارد آن بشویم. من بعد از این شرحی که به طور خلاصه راجع به گذشته خودم و بیوگرافی خودم گفتم فکر می‌کنم بدنیست برگردم و راجع محیطی که در بچگی شناختم و احساسی که هنوز در من راجع به آن محیط باقی مانده و آنچه که من فکر می‌کنم که از آن محیط گرفته‌ام که هنوزهم صد در صد سرنوشت مرا دارد تعییـن می‌کند صحبت بکنم و منفعت اینکار هم اینست که نشان داده می‌شود که در یک محیط بسیار نظیر همدان آن روز و با عواملی که خواهم شکافت چطوریک می‌سیون فرم می‌گیرد و چطور یک إحساس فرم می‌گیرد و بعداً در یک ماجرایی که بعضی‌ها حتی اسم ماجراجوئی روی آن سنتی گذاشتند بعداً با چه دید آدم وارد یک ماجرای فنی و صنعتی خیلی مدرن می‌توان بشود و کنکاش‌های فکری و اخلاقی که در این زمینه در او ایجاد می‌شود چه هست و به عنوان نمونه بتواند نشان بدهد و نمونه باشد از تمام سیر توسعه ایران از یک وضع بکلی سنتی بطرف یک مقداری برداشت‌های مدرن و پیشرو همدان پنجاه سال پیش فوق‌العاده محیط سنتی بود حتی با مقایسه با سایر نقاط ایران شهر بسته‌ای بود، هنوز سنت‌ها به صورت شدید اجرا می‌شد و من هر روز شاهد آن بودم و خاطرم هست که در زمان بچگی وقتی که مثلاً به تهران سفر می‌کردیم احساس این را داشتیم که این محیط فوق‌العاده باز شده، عوض شده و درضمن یک فاصله زمانی از نظر رشد بین همدان و تهران بود.

من در خانواد‌های بدنیا آمدم که از لحاظ مالی مرفه بود، یک خانواده‌های بسیار مرفه همدان از لحاظ مذهبی مادرم فوق‌العاده مسلمان وفوق العاد متعصب وفوق‌العاده دقیق در اجراء امیال وایده‌های مذهبی خودش. پدرم برعکس آدمی بود که ضمن اینکه مسلمان بود و قران می‌خواند زیاد به ظواهر مذهب توجهی نمی‌کرد، نمازش را شاید نمی‌خواند و یا گاهی اوقات می‌خواند، روزه نمی‌گرفت و مسجد نمی‌رفت ولی فوق‌العاده مسلمان بود به خیال خودش و ازدیدخودش، آدم بسیار با سوادی بود در ادبیات فار خودساخته بود، هیچوقت به مکتب و مدرسه نرفته بود اصلاً و ابداً وتمام آنچیزی که یاد گرفته بود خواه در زمینه ادبیات فارسی که واقعاً متبحر بود و خواه در زمینه کارخودش که فوق‌العاده همیشه موفق بود.

منبع: انتخاب