آیا هوش مصنوعی به کاهش دینداری منجر می‌شود؟
درک اشتباه و عامیانه از هوش مصنوعی که آن را دارای قدرت‌هایی تقریبا فراطبیعی قلمداد می‌کند، ممکن است باعث شود که این فناوری در ذهن بسیاری از افراد به تدریج جایگزین امور معنوی شود. تحقیقات نشان داده‌اند که افزایش اتوماسیون و روباتیک‌سازی، تقریبا همه‌جا و همیشه با کاهش دینداری در ارتباط بوده است.
فرادید| طبق آمارها میزان دینداری در بسیاری از نقاط جهان، به ویژه در ایالات متحده آمریکا در حال افول است. تعدادی از محققان به تازگی در مقاله‌ای استدلال کرده‌اند که «اتوماسیون» در قالب علم روباتیک و هوش مصنوعی، محرک واقعی این روند بوده است. در مجموعه‌ای از آزمایشات ثابت شده است که قرار گرفتن در معرض اتوماسیون در سطوح ملی و محلی با کاهش دینداری ارتباط معناداری داشته است.
به گزارش فرادید، از آغاز قرن بیست و یکم در بسیاری از کشورهای جهان، میزان دینداری در حال پس‌رفت بوده است. بر اساس نتایج بدست‌آمده از پیمایش ارزش‌های جهانی که بین سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۱۹ انجام شد، اعتقادات دینی به طور متوسط در ۳۹ کشور از ۴۴ کشور بررسی‌شده، کاهش یافته است. افزون بر این، درصد افرادی که خود را غیرمذهبی معرفی می‌کنند در کشورهایی مانند سنگاپور، ایسلند، شیلی و کره جنوبی در دهه گذشته بیش از ۱۰ درصد افزایش یافته است.
اما افول دینداری در آمریکا از همه جا بیشتر است. طبق گزارش گالوپ، بین سال‌های ۱۹۴۰ و ۲۰۰۰، عضویت کلیسا حدود ۷۰ درصد در نوسان بود، اما با شروع هزاره‌ی جدید، این درصد سقوط کرد و تا سال ۲۰۲۰ عضویت کلیسا به ۴۷ درصد رسید. بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۲۰، نسبت آمریکاییانی که به هیچ مذهبی وابسته نیستند از ۱۶ درصد به ۳۰ درصد افزایش یافته است.
اعتقادات دینی هزاران سال وجهی اساسی از وجود انسان بوده است، با این حال دینداری انگار در یک چشم به هم زدن تاریخی به شدت رو به افول رفته است. چه چیزی می‌تواند این تحول را در جامعه جهانی توضیح دهد؟
کدام تکنولوژی‌ها دینداری را کاهش می‌دهند؟ چرا؟
پیشرفت تکنولوژی به عنوان یک توضیح بالقوه توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده است. یک تیم بین المللی از محققان اخیراً در مقاله‌ای که در Proceedings of the National Academy of منتشر شده است، نوشته‌اند: «وقتی مردم می‌توانند از فناوری برای پیش‌بینی آب و هوا، تشخیص و درمان بیماری‌ها و تولید منابع استفاده کنند، ممکن است تصور کنند که نیازی به اتکاء به باورها و رسوم مذهبی ندارند.»
اما اگر فناوری نیاز به مذهب را نفی می‌کند، پس چرا در طول انقلاب صنعتی، مسابقه فضایی یا ظهور رایانه‌های شخصی شاهد کاهش شدید باورها نبودیم؟ چرا انحطاط دین به تازگی چنین گسترده و سریع شده است؟
فرضیه‌ی محققان این است که فناوری به خودی خود دینداری را کاهش نداده است، بلکه دلیل اصلی کاهش اعتقادات دینی، «اتوماسیون» در قالب علم رباتیک و هوش مصنوعی است که به‌ویژه در قرن بیست و یکم اهمیت یافته است.
«این ادعا بر اساس تحقیقات اخیر در مورد تصورات عامیانه از اتوماسیون است. به نظر می‌رسد که خیلی از مردم توانایی‌هایی را به اتوماسیون یا همان فناوی‌های خودکار نسبت می‌دهند که کاملا غیرواقعی و در حد فراطبیعی است».
«در گذشته، مردم برای حل مشکلات مهم و تاثیرگذاری که فراتر از محدوده توانایی بشر بودند، به عوامل ماوراء‌طبیعی و متخصصان مذهبی چشم می‌دوختند. در حالی که این مشکلات برای افرادی که در فضاهای بسیار خودکار کار و زندگی می‌کنند، قابل حل‌تر به نظر می‌رسد.»
در واقع بسیاری از مردم در ذهن خودشان تکنولوژی‌های خودکار و مبتنی بر هوش مصنوعی را بسیار فراتر از آن چیزی که هست تصور می‌کنند و این تصور اشتباه باعث می‌شود که این فناوری‌ها به صورت ناخودآگاه جای امور معنوی را در ذهن آن‌ها بگیرند.
اتوماسیون و زوال دین
محققان برای آزمایش فرضیات‌شان، چهار آزمایش انجام دادند. در مرحله نخست، افول دین را بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۹ در ۶۸ کشور از طریق یک پرسش نظرسنجی بله یا خیر (آیا مذهب بخش مهمی از زندگی روزمره شما است؟) با بیش از ۲ میلیون پاسخ‌دهنده بررسی کردند. سپس این داده‌ها را با ذخیره‌ی سالانه‌ی عملیاتی ربات‌های صنعتی هر کشور ارتباط دادند.
نتایج نشان داد که «قرارگیری در معرض دستگاه‌های خودکار یا روباتیک به شکل معناداری با دینداری در سراسر جهان ارتباط معکوس دارد.»
در آزمایش بعدی، دانشمندان تنها روی زوال دین در ایالات متحده تمرکز کردند و رشد دینداری و روباتیک را در مناطق شهری بین سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۶ مقایسه کردند.
«مناطق شهری با سطوح بالاتر رشد روباتیک (انحراف استاندارد ۱+) تقریباً سالانه ۳٪ کاهش مذهب را در هر دهه تجربه کردند.»
برای آزمایش سوم، محققان ۴۶۶۸۰ فرد را در یک جامعه بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۰ بررسی کردند و اعتقاد فردی به خدا و قرار گرفتن در معرض اتوماسیون در مشاغل آن‌ها را سنجیده و دریافتند افرادی که در مشاغل‌شان با هوش مصنوعی و رباتیک بیشتر سروکار داشتند، کاهش دین‌داری‌شان نیز به مرور زمان بیشتر از بقیه بود.
«ایمان به خدا در افرادی که مشاغل‌شان از نظر قرارگیری در معرض هوش مصنوعی، یک انحراف استاندارد بالاتر از میانگین بود، در قیاس با افرادی که در سطح متوسط با هوش مصنوعی سروکار داشتند، ۴۵ درصد کمتر بود.»
آزمایش چهارم در محلی‌ترین سطح انجام شد. محققان به مرور زمان ۲۳۸ کارمند یک سازمان را بررسی کردند و مستقیما میزان مواجهه‌ی آن‌ها با هوش مصنوعی و دینداری آن‌ها را اندازه‌گیری کردند. قرار گرفتن در معرض هوش مصنوعی با کاهش باور مذهبی ارتباط داشت.
تمام مطالعات تکمیل‌شده تنها «وابستگی» را نشان می‌دهند و «علیت» را اثبات نمی‌کنند (یعنی فقط نشان می‌دهند هر جا اتوماسیون افزایش یافته، دینداری رو به کاهش رفته است اما لزوما نشان نمی‌دهند که یکی از آن‌ها علت دیگری است). اما در مجموع، این نتایج به شدت از این ادعای نویسندگان که اتوماسیون باعث کاهش باور مذهبی می‌شود، حمایت می‌کنند.
اتوماسیون و افول مذهب در دین‌های مسیحیت و بودیسم و در مناطق مختلف جهان مانند آمریکای شمالی، آسیای جنوبی و اقیانوسیه مشاهده شده است.
یافته‌های این محققان با تفکرات دانشمندان دیگر، از جمله نیل مک آرتور، مدیر مرکز اخلاق حرفه‌ای و کاربردی دانشگاه مانیتوبا، مطابقت دارد. او اوایل سال جاری پیش‌بینی کرد برخی افراد ممکن است به زودی هوش مصنوعی را به جای خدایان پرستش کنند. برای نمونه، هوش مصنوعی مولدی مانند ChatGPT در حال حاضر دارای ویژگی‌هایی است که ممکن است به نظر برخی افراد خداگونه به نظر برسد؛ ویژگی‌هایی مانند جاودانگی، هوش به ظاهر بی‌حد و حصر و فقدان آسیب‌پذیری‌های انسانی مانند درد و گرسنگی. بنابراین با رشد حضور و قدرت هوش مصنوعی، ادامه و تسریع افول دین در جوامع صنعتی‌تر اتفاقی دور از انتظار نیست.
مترجم: زهرا ذوالقدر
