ازگیلیه گیلی گیلیه؛ چرا این میوه بین تهرانی‌ها طرفدار ندارد؟

درخت ازگیل میوه‌هایی به همین نام دارد که شکل آن شبیه گلابی، و اندازه آن از گردو کوچکتر است و برگ‌هایی کشیده، نسبتا بزرگ و نیزه‌ای شکل دارد. اگر چه میوه ازگیل مانند پرتقال و سیب در سبد خوراکی خانواده‌های تهرانی جایی ندارد، اما خواص دارویی منحصر به فردی دارد و به نظر می‌رسد به همین دلیل مورد توجه اهالی قدیمی شمیران و کن بوده است.

طعم این میوه پاییزی بیشتر شبیه گلابی و انبه است و علاوه بر مزه شیرین آن، خواص زیادی برای سلامتی دارد. عبدالله درویش، از معتمدان محله کن، می‌گوید: «درخت ازگیل در برابر سرما مقاوم است، به همین دلیل در منطقه کن درخت ازگیل به وفور یافت می‌شد. این درخت در اوایل بهار برگ و در اواسط بهار شکوفه می‌هد و میوه آن در پاییز قابل برداشت است.

کن دو نوع درخت ازگیل دارد. ازگیل نَرَک که به آن ازگیل جنگلی هم می‌گوییم میوه ریز و ترش مزه‌ای دارد. درخت دیگر ازگیل معمولی است که از پیوند این دو درخت (ازگیل معمولی روی ازگیل نرک)، میوه شیرین و خوشمزه‌تری برداشت می‌شود.

تمام باغداران هم برای داشتن ازگیل درشت و مرغوب حتماً پیوند زدن را انجام می دادند. ازگیل برخلاف بیشتر میوه‌ها که شما بلافاصله پس از برداشت می‌توانید آن را نوش جان کنید، چنین نیست. این محصول مانند خرمالو به صورت نارس چیده می‌شد و مدتی در انبار با هوای مناسب نگهداری می شد وکم کم که می رسید و نرم می شد آن را به بازار می فرستادند.

«برگردان» اصطلاح باغداران برای میوه‌های نارس مانند ازگیل و خرمالو و انار است. به این معنا که این میوه‌ها بعد از چیدن، انبار می‌شوند و باغداران هر چند روز یک بار میوه‌های رسیده را از نارس‌ها جدا می‌کنند. به این کار برگردان یا به گویش کنی «بّرگِردُن» می‌گویند. در سال‌های گذشته، تقریبا در هر باغی چند اصله درخت ازگیل پیدا می‌شد و برخی از اهالی کن هم این درخت مقاوم را در خانه‌های خود کاشته بودند اما اکنون تک و توک می‌توان درخت ازگیل را در باغ‌های کن پیدا کرد.»

درویش در ادامه درباره تفاوت ازگیل کن و شمال کشور می‌گوید: «در شمال کشور، نوعی درخت از خانواده ازگیل هست که میوه آن به رنگ زرد روشن است و به آن گلابی جنگلی یا ازگیل ژاپنی می‌گویند و به وفور یافت می‌شود. این نوع ازگیل، از نظر شکل ظاهر و شرایط نگهداری با ازگیل کن تفاوت دارد. ازگیل کن رنگ تیره‌تری دارد و قابل نگهداری است، اما گلابی جنگلی را نمی‌توان برای مدت طولانی نگهداری کرد.»

خاطرات خوش چیدن ازگیل در جماران

شمیران از مناطق سردسیر تهران درختان ازگیل فراوانی داشت که بخش عمده میوه آن در پاییز و شب یلدا مصرف می‌شد. شمیرانی ها مانند گویش مازندرانی‌ها به ازگیل «کونوس یا کنوس» هم می‌گفتند. جمارانی‌ها خاطرات خوشی از چیدن ازگیل از باغ دولو و اردوگاه منظریه دارند. سعید ترابی، از اهالی جماران، می‌گوید: «باغ دولو، در کوچه سی و دوم جمشیدیه، باغ بسیار بزرگ با درختان فراوان بود. البته اکنون تقریبا تمام درختان این باغ خشک شده و احتمالا همین روزهاست که برج و ساختمانی مرتفع در آن قد بکشد. میوه چیدن از درختان ازگیل باغ دولو و اردوگاه منظریه( شهید باهنر) از خاطرات خوش دوران کودکی جمارانی‌هاست. میوه ازگیل طعم شیرینی داشت و ما هم حسابی از این درختان پربار میوه می‌خوردیم.

حاجی ازگیلی، پیرمرد خوش‌خلق محله

سعید ترابی در ادامه خاطراتش از پیرمردی یاد می کند که در کوچه های جماران ازگیل را به دست مشتریان می رساند. او می گوید: «میوه ازگیل بین جمارانی‌ها طرفدار داشت. یادم هست پیرمردی به نام حاجی جبلی که ما به او حاجی ازگیلی می‌گفتیم، دو تا صندوق چوبی در دو پهلوی الاغش می انداخت که پر از ازگیل تازه بود. او پیرمرد خوش‌خلقی بود که در کوچه‌ها می‌چرخید و داد می‌زد: «ازگیلیه گیلی گیلیه!» صدای او در کوچه می‌پیچید و خانواده‌هایی که هوس خوردن ازگیل می‌کردند برای خریدن این میوه تازه و خوش‌طعم سراغ حاجی ازگیلی می‌رفتند. او ترازویی برای وزن کردن میوه‌ها نداشت. ازگیل را در ظرفی می‌گذاشت و با قیمتی مناسب به فروش می‌رساند.»

خواص بی‌نظیر ازگیل

این درخت مقاوم و کم‌دردسر، خواص بسیاری دارد و از گذشته تا کنون پای ثابت میوه‌های فصل پاییز و به ویژه شب یلدا است. برای دریافت خواص ازگیل بهتر است بعد از چیدن میوه،‌ و به وقت نرم شدن نوش جان کنید. کمک به بهبود خواب و رفع بی‌خوابی از خواص این میوه پاییزی است. اگر دچار پرخونی هستید، در مصرف ازگیل احتیاط کنید، زیرا ازگیل آهن بالایی دارد. پروتئین، کربوهیدرات، فیبر، ویتامین‌های سی، B1 ، B3 ، B6 پتاسیم، فسفر، کلسیم، منیزیم، سدیم از مواد معدنی و ویتامین‌های این میوه کوچک و خوشمزه است.

منبع: همشهری