واکاوی سلفی‌ مجلسی

مهدی ملک‌محمد* | عکس‌ها گواهی کافی هستند بر آنچه در لحظات بعد از جلسه تحلیف میان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و تنی چند از نمایندگان مجلس می‌گذرد؛ چهره «فدریکا موگرینی» ناشاد و مملو از بهت و چهره «تنی چند از نمایندگان» شاد و پرشور. زن درون‌گرای ایتالیایی میان چند مرد برون‌گرای ایرانی ‌گیر کرده است.

او شاید دلیل این رفتار آنها را نداند، اما «رابرت سیالدینی»، روان‌شناس مشهور آمریکایی، پنج دهه پیش، دلیل این نوع رفتارها را بعد از تحقیقات گسترده می‌دانست. او در سال ١٩٧٦ نظریه‌ای با عنوان «فخر انعکاس‌یافته» را وارد ادبیات تحقیقی علم روان‌شناسی کرد که اگرچه آن روز به دلیل فقدان موبایل برای تبیین شخصیت سلفی‌گیرندگان مطرح نشد، اما اکنون می‌توان برای شناخت انگیزه رفتارهایی از آن استفاده کرد.

براساس این نظریه، «فخر انعکاس‌یافته» یک شناخت در خدمت خود است که به وسیله آن، فرد خودش را به موفقیت یا شهرت دیگران یا پدیده‌ها ارتباط می‌دهد. به گفته «سیالدینی»، «انسان‌ها اغلب تلاش می‌کنند تا عزت‌نفسشان را افزایش‌ دهند، بنابراین پیوسته در جست‌وجوی برخوردارشدن از فخر انعکاس‌یافته هستند».

آدمیان برای افزایش عزت‌نفسشان در مورد یک خویشاوند مشهورشان صحبت می‌کنند (برای مثال، پدربزرگ پدربزرگ من، پسرعموی فلان فرد مشهور ١٥٠ سال پیش بوده است)، لباس تیم ورزشی محبوبشان را بعد از برد آن تیم می‌پوشند و به یک برند خاص که در نظر اغلب افراد محبوب و موفق است، علاقه شدید نشان می‌دهند. سلفی‌گرفتن با فردی مشهور نیز طبق نظریه سیالدینی برای افزایش عزت‌نفس است.

تصور کنید حال خوش نماینده‌هایی را که بعد از جلسه تحلیف، عکسشان با سیاست‌مدار مشهور ایتالیایی را برای چند نفر از خویشان و دوستانشان ارسال کرده‌اند! به گفته «سیالدینی»، فخر انعکاس‌یافته موجب درک از خویشتن به‌عنوان فردی جذاب، لایق، دوست‌داشتنی و از لحاظ اخلاقی خوب، می‌شود. درکِ داشتن این ویژگی‌ها به شخص احساسی می‌دهد که برای دنیای بیرون، فرد جذابی است و بنابراین برای دیگران در یک رابطه اجتماعی فرد مقبولی است.

بنابراین طبق این نظریه و نظریه‌ها و تحقیقات جدید که درباره شخصیت سلفی‌گیرندگان از سوی روان‌شناسان دیگر انجام شده می‌توان دریافت که سلفی با افراد مشهور، به صورت ناخودآگاه با انگیزه افزایش عزت‌نفس انجام می‌گیرد و قرار است میل نامتناهی خودنمایی اجتماعی را در این افراد ارضا کند.

اینکه چرا عزت‌نفس چند نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی چنین پایین است که برای افزایش آن خود را به آب‌وآتش می‌زنند مسئله‌ای شخصی است که به خودشان مربوط است، آنچه در این داستان به ما مربوط است، رابطه عزت‌نفس این نماینده‌ها و عزت‌نفس موکلانشان است که جامعه ایرانی را تشکیل می‌دهند؛ موکلانی که پیش‌تر با آتش‌های ساختمان درحال‌ریزش پلاسکو سلفی می‌گرفتند.

*روانشناس