سینما علیه واقعیت: بررسی فیلم‌هایی که تاریخ یا واقعیت را تحریف کردند

سینما از همان آغاز، همواره در نوسان میان «بازنمایی واقعیت» و «آفرینش خیال» قرار داشته است. فیلم‌هایی که بر اساس رویدادهای تاریخی یا زندگی‌نامه‌های اشخاص مشهور ساخته می‌شوند، در نگاه نخست، تلاشی برای مستندسازی گذشته به شمار می‌آیند؛ اما در بسیاری از موارد، همین آثار هنری مرز میان حقیقت و تخیل را کمرنگ می‌کنند. اینجاست که مسئله‌ی «تحریف تاریخ» در سینما پدیدار می‌شود.این مقاله قصد دارد به بررسی شماری از آثار سینمایی بپردازد که به‌رغم ادعای روایت واقعیت، با تغییر یا دست‌کاری بخش‌هایی از تاریخ یا زندگی اشخاص، تصویری نادقیق و گاه کاملاً نادرست ارائه داده‌اند. نمونه‌هایی مانند Braveheart, The Imitation Game و Bohemian Rhapsody از شاخص‌ترین نمونه‌های این پدیده‌اند.

۱. Braveheart

فیلم Braveheart (1995) به کارگردانی مل گیبسون، داستان ویلیام والاس، قهرمان ملی اسکاتلند در قرن سیزدهم را بازگو می‌کند. این اثر با موسیقی حماسی و صحنه‌های پرتنش، توانست جایگاه ویژه‌ای در ذهن مخاطبان جهانی کسب کند. با این حال، بسیاری از مورخان معتقدند که فیلم، فاصله‌ای جدی با واقعیات تاریخی دارد.

تحریف‌های کلیدی:

• شخصیت ویلیام والاس به‌صورت یک کشاورز ساده‌دل نمایش داده شده، در حالی که وی در اصل از طبقه‌ی اشراف بود.
• رابطه‌ی عاشقانه‌ی او با پرنسس ایزابل در فیلم به تصویر کشیده شده، اما ایزابل در زمان حیات والاس تنها ۹ سال داشته و اصلاً در انگلستان نبوده است.
• صورت‌های رنگ‌آمیزی‌شده‌ی سربازان اسکاتلندی مربوط به دوران ماقبل تاریخ است، نه قرون وسطی.

۲. The Imitation Game

فیلم The Imitation Game (2014) با محوریت زندگی آلن تورینگ، ریاضی‌دان و دانشمند بریتانیایی، موفق شد نگاه جهانیان را به نقش او در شکستن رمز انیگمای نازی جلب کند. در عین حال، فیلم با تغییر چهره‌ی واقعی تورینگ و حذف برخی شخصیت‌ها، تصویری ساده‌شده از این نابغه‌ی پیچیده ارائه می‌دهد.

تحریف‌های کلیدی:

• تورینگ در فیلم به عنوان فردی منزوی، عجیب‌ و فاقد مهارت‌های اجتماعی نمایش داده می‌شود، حال آنکه همکارانش از برخورد صمیمانه و طنزآمیز او سخن گفته‌اند.
• شخصیت جان کرنراس، که در فیلم نقش یک جاسوس خائن را دارد، کاملاً ساختگی است.
• روابط عاطفی و حرفه‌ای تورینگ با جوآن کلارک نیز به گونه‌ای اغراق‌آمیز به تصویر کشیده شده است.

۳. Bohemian Rhapsody

فیلم زندگی‌نامه‌ای Bohemian Rhapsody (2018) درباره‌ی گروه موسیقی Queen و به‌ویژه فرِدی مرکوری، با استقبال چشمگیری روبرو شد. اما این اثر نیز بیش از آنکه بازتابی از واقعیت تاریخی باشد، بازسازی دراماتیکی از وقایع است.

تحریف‌های کلیدی:

• در فیلم، مرکوری پیش از کنسرت Live Aid از بیماری خود (ایدز) آگاه می‌شود، در حالی که در واقع دو سال بعد از این رویداد متوجه ابتلای خود شد.
• درام فیلم مبتنی بر ترک گروه توسط مرکوری برای فعالیت‌های انفرادی است، اما در واقع تمامی اعضای گروه تجربه‌ی فعالیت‌های سولو داشتند و جدایی در کار نبود.
• روابط شخصی میان اعضای گروه نیز به‌شدت تغییر یافته تا تعارضات مصنوعی ایجاد شود.

۴. Pearl Harbor

فیلم Pearl Harbor (2001) ساخته‌ی مایکل بی، با تمرکز بر حمله ژاپن به بندر پرل، بیشتر بر عناصر عاشقانه و اکشن تکیه دارد تا تحلیل تاریخی دقیق.

تحریف‌های کلیدی:

• محوریت روایت بر یک مثلث عشقی است که وجود خارجی نداشته و صرفاً برای دراماتیزه کردن داستان افزوده شده است.
• عملکرد ارتش ایالات متحده در برابر حمله، بسیار قهرمانانه‌تر از واقعیت نمایش داده می‌شود، در حالی که غافلگیری و ناکارآمدی در آن مقطع بسیار مشهود بود.
• شخصیت‌های نظامی نیز با ویژگی‌های کلیشه‌ای و گاه اغراق‌شده به تصویر کشیده شده‌اند.

۵. The Theory of Everything

فیلم The Theory of Everything (2014) که بر پایه‌ی زندگی استیفن هاوکینگ ساخته شده، تصویری لطیف، شاعرانه و عاطفی از زندگی شخصی و علمی او ارائه می‌دهد. اما این اثر نیز از دام ساده‌سازی و روتوش واقعیت مصون نمانده است.

تحریف‌های کلیدی:

• رابطه‌ی هاوکینگ و همسرش جین به‌مراتب پرچالش‌تر و پرتنش‌تر از آن‌چه در فیلم نشان داده شده، بوده است.
• نقش جین در پرستاری و پشتیبانی از هاوکینگ تا حد زیادی کوچک‌نمایی شده است.
• جزییات مربوط به جدایی آن دو و روابط بعدی‌شان به صورت محافظه‌کارانه و تعدیل‌شده روایت شده‌اند.

۶. Argo

فیلم برنده‌ی اسکار بن افلک درباره‌ی نجات دیپلمات‌های آمریکایی از تهران در زمان بحران گروگان‌گیری، هیجان‌انگیز و خوش‌ساخت است؛ اما حقیقت را تا حد زیادی بازنویسی می‌کند.

تحریف‌های کلیدی:

• نقش اصلی عملیات نجات را آمریکا ایفا می‌کند، حال آنکه بخش عمده‌ی کار، توسط دولت و سفارت کانادا انجام شد.
• برخی از وقایع اضطراری مانند تعقیب در فرودگاه یا عبور خطرناک از مرز، کاملاً ساختگی‌اند.
• چهره‌ی مردم ایران به شکلی یکنواخت، خشمگین و خشن نمایش داده شده که با پیچیدگی بافت اجتماعی آن زمان هم‌خوانی ندارد.

۷. ۳۰۰

فیلم ۳۰۰ ساخته زک اسنایدر، بر پایه‌ی نبرد ترموپیل و مقاومت اسپارتی‌ها در برابر ارتش ایران ساخته شده است، اما نتیجه‌ی نهایی بیشتر به فانتزی تصویری شباهت دارد تا روایت تاریخی.

تحریف‌های کلیدی:

• شخصیت خشایارشا به‌صورت پادشاهی با ظاهری اغراق‌شده و شمایل خدای‌گونه به تصویر کشیده شده است.
• ارتش پارسیان به‌جای نمایش فرهنگ و ساختار نظامی تاریخی، بیشتر شبیه هیولاها و موجودات خیالی ظاهر می‌شوند.
• اصل نبرد نیز با اغراق شدید در اعداد، لباس‌ها، و سبک جنگاوری، از واقعیت فاصله گرفته است.

۸. Inglourious Basterds

فیلم Inglourious Basterds ساخته‌ی کوئنتین تارانتینو، از همان آغاز روشن می‌سازد که علاقه‌ای به روایت واقعیت ندارد. این فیلم با لحنی پست‌مدرن و آگاهانه از فرم تاریخ‌نگاری فاصله می‌گیرد و روایت خود را به‌گونه‌ای ساختارشکن و کاملاً تخیلی بازسازی می‌کند.

تحریف‌های کلیدی:

• مهم‌ترین تغییر، مرگ آدولف هیتلر در سینما در نتیجه‌ی حمله‌ی گروه پارتیزان‌های یهودی است؛ در حالی که در واقعیت، هیتلر در سال ۱۹۴۵ با خودکشی در پناهگاه خود در برلین کشته شد.
• در فیلم، گروهی متشکل از سربازان آمریکایی با عملیات پارتیزانی، از درون نازی‌ها را متلاشی می‌کنند؛ حال آنکه چنین واحدی اصلاً وجود نداشته است.
• شخصیت‌هایی مانند شوشانا نیز در دل داستان ساخته شده‌اند تا زمینه‌ساز پایان آلترناتیو جنگ جهانی دوم باشند.

در نهایت می‌توان گفت که تحریف تاریخ در سینما، نه امری تصادفی، بلکه اغلب تصمیمی آگاهانه در راستای اهداف هنری، اقتصادی یا ایدئولوژیک است. فیلم‌هایی که به عنوان آثار «بر اساس داستان واقعی» معرفی می‌شوند، ممکن است تنها شباهتی دور به وقایع اصلی داشته باشند.

ازاین‌رو، مخاطب آگاه باید با ذهنی نقاد و هوشیار به تماشای آثار تاریخی بنشیند. فیلم، تاریخ نیست. آن‌چه روی پرده می‌بینیم، نه لزوماً حقیقت، بلکه تفسیرِ دراماتیزه‌شده‌ی واقعیت است.

منبع: گیمفا