شناسایی یک «زبان گمشده» بر روی دست دو هزارساله

فرادید| محققان شواهد نادری از یک زبان باستانی مرموز را روی یک دست برنزی ۲۰۰۰ ساله کشف کردند. نوشته روی این دست، قدیمی‌ترین و طولانی‌ترین نمونه شناخته‌شده از زبان واسکونی است.

به گزارش فرادید، تجزیه و تحلیل دقیق زبانی این خط نشان داد که نمایانگر زیرسیستم گرافیکی زبان بومیان اسپانیا است که ریشۀ زبان مدرن باسکی است و نخستین نمونه از کتیبه‌های واسکونی است. 

باستان‌شناسان این دست برنزی را سال ۲۰۲۱ در سایت باستان‌شناسی ایرولگی نزدیک دره آرانگورن در شمال ناواره اسپانیا، در حدود ۸ کیلومتری پامپلونای امروزی کشف کردند. محققان برای حفاری تپه که دیوارهای یک قلعه قرون وسطایی نیز روی آن قرار داشت، دست به کار شدند. در پای این استحکامات، بقایای یک سکونتگاه ۲۰۰۰ ساله کشف شد.

محل کشف دست برنزی

در مدخل یکی از خانه‌های ویران‌شده در طول جنگ‌های سِرتوریان، کارگران سال ۲۰۲۱ یک قطعۀ برنزی یافتند که تقریباً ۱۴.۵ سانتی‌متر طول داشت و به شکل دست بود. تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی نشان داد کتیبه‌های عجیبی روی انگشتان آن حک شده که به شکل ۴۰ نماد در چهار خط توزیع شدند. این دست از یک ورقه برنز تشکیل شده بود که به شکل دست راست در اندازه واقعی بود. متن حک‌شده روی این دست‌سازه که در ورودی یک ساختمان خانگی پیدا شد، دافع چشم بد و نیروهای اهریمنی تعبیر می‌شود. 

محققان این دست‌سازه را در شمال اسپانیا برای مطالعه‌ای که به تازگی در مجله Antiquity منتشر شده، تجزیه و تحلیل کردند و همچنین اعلام کردند کلمات نوشته‌شده روی آن می‌تواند با زبان باسک امروزی مرتبط باشد. این ارتباط با شناسایی یک اصطلاح باسکی به معنای «بخت خوب» روی این دست پشتیبانی شد. 

واسکونی توسط واسکون‌ها صحبت می‌شد؛ مردمانی پیشا-رومی که در پیرنه غربی، عمدتاً در ناوارای کنونی و همچنین بخش‌هایی از مناطق اسپانیایی لا ریوخا و آراگون زندگی می‌کردند. با توجه به تعداد نسبتاً کم نمونه‌های نوشتاری پیش‌رومی در مناطقی که واسکون‌ها زمانی آن را خانه می‌نامیدند، قبلاً تصور می‌شد این افراد در جامعه‌ای فاقد الفبا می‌زیستند. با این حال، یافته‌های جدید، مجموعه‌ای از شواهد را تأیید می‌کند که نشان می‌دهد واسکون‌های باستان حداقل تا حدودی با نوشتار آشنا بوده و از آن استفاده می‌کردند. 

یک واژه به قدر کافی شبیه زبان باسکی است که «هم‌خانواده» در نظر گرفته می‌شود، اصطلاحی که نمایانگر یک ارتباط احتمالی است، هرچند که این تنها متن طولانی واسکونی است که تا به امروز یافت شده است. 

میکل ادسو اگیا از انجمن علمی آرانزادی (یک سازمان غیرانتفاعی مستقر در باسک اسپانیا که تیم تحقیقاتی را هماهنگ کرده) می‌گوید: «کشف دست ایرولگی افق جدیدی است برای کشف تاریخچه رمزآلودترین زبانی که هنوز در اروپا زنده است (یعنی زبان باسکی).» 

متین آیستاران، نویسنده اصلی این مطالعه می‌گوید: «دست ایرولگی باید به عنوان یک عنصر کاملاً یکپارچه در بافت فرهنگی سکونتگاه در نظر گرفته شود. این دست احتمالاً یک کارکرد آیینی داشته یا برای جذب خوش‌شانسی یا به عنوان پیشکش به یک خدای بومی یا الهه ثروت. با این حال، نبود متون تطبیقی دیگر، اثبات ارتباط مستقیم بین زبان واسکونی که در ایرولگی صحبت میشد و زبان باسک امروزی را دشوار کرده است».

مترجم: زهرا ذوالقدر