این قدیمی‌ترین فرمان تاریخ دربارۀ «سال کبیسه» است

فرادید| سنگ‌نوشتۀ تانیس (Tanis Stele) یک تخته‌سنگ آهکی با بیش از هفت فوت ارتفاع و نزدیک به سه فوت عرض است که سال ۱۸۶۶ توسط گروهی از دانشمندان آلمانی که از شهر باستانی تانیس در دلتای نیل بازدید می‌کردند، کشف شد. این تخته‌سنگ مانند سنگ روزتای معروف‌تر حاوی کتیبه‌ای به دو زبان مصری (که با دو خط هیروگلیف و دموتیک نوشته شده) و یونانی باستان است.

به گزارش فرادید؛ این کتیبه که مربوط به سال ۲۳۸ قبل از میلاد است، فرمانی از فرعون بطلمیوس سوم است که از استانداردهای آن زمان پیروی می‌کند، از جمله ستایش فرعون و شرح لشکرکشی‌ها و تصریح می‌کند نسخه‌ای از این فرمان باید در تمام معابد بزرگ نصب شود. 

نخستین نسخه از فرمان کانوپوس سال ۱۸۶۶ در ویرانه‌های تانیس (تصویر بالا)، یک شهر مصر باستان در دلتای نیل کشف شد.

آنچه در مورد این فرمان (معروف به فرمان کانوپوس برگرفته از شهری که در آن صادر شده) کاملاً منحصر به فرد است، دستورالعمل‌های آن در مورد تقویم است: 

«و به این ترتیب فصول همیشه باید با نظم موجود در جهان مطابقت داشته باشند و این اتفاق نیفتد که برخی اعیاد عمومی که در زمستان برگزار می‌شوند، در تابستان جشن گرفته شوند، چون خورشید در طول چهار سال یک روز تغییر می‌کند… (تصمیم گرفته شد) از این به بعد یک روز به افتخار خدایان جشن گرفته شود… هر چهار سال یک بار به اضافۀ پنج روز دیگر، قبل از سال جدید، تا اکنون همه نقص سابق در ترتیب فصول را بدانند…» 

به گفته آدرین آلماسی مارتین، مصرشناس دانشگاه آکسفورد، نخستین اشاره به یک تقویم ۳۶۵ روزه که یک سال از دوازده ماه ۳۰ روزه و ۵ روز اِپاگومِنال را مشخص می‌کند («روزهای بدون ماه» که به تقویم اضافه می‌شوند تا آن را تقریباً با سال شمسی برابر کنند) در سوابق سلسله‌های چهارم و پنجم مصر، حدود ۲۶۰۰ قبل از میلاد یافت می‌شود. 

مصریان باستان متوجه یک تقارن آسمانی شدند که هر سال همزمان با طغیان رود نیل رخ می‌داد: ظهور سیریوس، درخشان‌ترین ستاره در آسمان. سیرویوس نیز مانند برخی صور فلکی که در تمام سال قابل‌مشاهده نیستند، برای مصریان باستان برای ۷۰ روز پیوسته هر سال قابل‌رویت نبود چون بیش از حد به خورشید نزدیک بود. هر سال پس از این غیبت، سیریوس دوباره در افق شرقی در آسمان سپیده‌دم ظاهر می‌شود و نزدیک و درست قبل از خورشید طلوع می‌کند، پدیده‌ای که به «طلوع سالانه» معروف است. 

در قرن اول قبل از میلاد هنرمند مصری، سیریوس را به صورت گاوی زانو زده با ستاره‌ای بین شاخ‌هایش به تصویر کشیده است.

تمدن مصر برای آوردن گل و لای غنی برای بارور کردن زمین‌های کشاورزی به سیل‌های نیل وابسته بود. ظهور سیریوس که با طغیان حیاتی نیل ارتباط داشت و همچنین در انقلاب تابستانی رخ می‌داد، با اشتیاق مشاهده میشد و نویدبخش آغاز سال جدید مصر باستان بود. با اندازه‌گیری زمان سپری‌شده میان هر طلوع سالانه سیریوس، ستاره‌شناسان در نهایت دریافتند سال شمسی یک‌چهارم روز بیشتر از ۳۶۵ روز است. در حالی که این تشخیص احتمالاً پیش از اینها در تاریخ اتفاق افتاده بود، فرمان کانوپوس سال ۲۳۸ قبل از میلاد، نخستین مدرک ثبت‌شده سال کبیسه است. 

به گفته آلماسی مارتین، احتمالاً چندین نسخه از فرمان کانوپوس در دوران باستان وجود داشته است اما شش نسخه کامل یا تکه‌تکه شده از آن فرمان تا به امروز باقی مانده است. دو نمونه از بهترین نمونه‌های حفظ شده در موزه مصر در قاهره هستند. در حالی که آن‌ها پس از رمزگشایی سنگ روزتا در سال ۱۸۲۲ کشف شدند، نمونه‌های حفظ‌شده‌ی بهتر از فرمان کانوپوس، هیروگلیف‌های بیشتری را نشان می‌دهند و مطالعه آن‌ها به همه تردیدهای باقی‌مانده در مورد رمزگشایی روزتا پایان داده است. به همین دلیل، کتیبه آن‌ها از نظر میزان اهمیت برای درک مصر باستان پس از روزتا، درجه دوم محسوب می‌شود. 

طغیان سالانه رود نیل برای مصریان باستان یک رویداد مهم بود چون برای بارور کردن زمین‌های کشاورزی به همین سیل‌ها وابسته بودند.

ما می‌دانیم دستور بطلمیوس سوم در فرمان کانوپوس برای اضافه کردن یک روز به تقویم در هر چهار سال یکبار، در نهایت ناموفق بود، اما نمی‌دانیم چه زمانی و چرا دستورالعمل‌های او نادیده گرفته شدند. این امکان وجود دارد که کاهنانی که تقویم را کنترل می‌کردند نمی‌خواستند سنت‌هایشان تغییر داده شود یا شاید فکر می‌کردند جابجایی فصول از طریق تقویم در طول یک عمر معمولی ۴۰ساله قابل تشخیص نیست. 

آنچه به راستی می‌دانیم این است که وقتی رومیان مصر را در سال ۳۰ قبل از میلاد تصاحب کردند، مصریان دوباره از تقویم ۳۶۵ روزه استفاده کردند و تا سال ۲۲ قبل از میلاد (چند سال پس از بکار بستن تقویم ژولیانی الهام‌گرفته از مصر در روم) امپراتور آگوستوس روز کبیسه را دوباره به مصریان معرفی کرد.

مترجم: زهرا ذوالقدر