ژن خوب و ماجرای نومن کلاتورا

بایزید مردوخی | بر اساس تمام مشاهدات و تجربیاتی که لااقل در ٣٠ سال اخیر دارم، باید اعتراف کنم که موضوعِ تأثیرگذاری ارتباطات قومی و خانوادگی در انتصابات مدیران، یک مسئله جدی و زیان‌آور در بخش مدیریت و اقتصاد کشور است.

نمی‌دانم عنوان «ژن خوب» برای این مقوله مناسب است یا نه، اما این را به‌خوبی درک می‌کنم که یکی از مشکلات کلیدی کشور در حوزه مدیریت همین است.

در اتحاد جماهیر شوروی، سيستمي به‌عنوان نومن کلاتورا از سوی حزب تهیه شده بود که هرکس قرار بود به مقامی برسد (از مأمور یک روستا تا وزیر و وکیل) باید اسمش در این کتاب وجود می‌داشت؛ نوعی انحصارطلبی حزب مسلط که از سوی قانون این کشور به تأیید رسیده بود.

اما اجراي چنین روشی در انتصاب مدیران که چندان با قانون شوروي ناسازگار نبود، در کشور ما -که قوانینش در بسیاری از موارد از مترقی‌ترین قوانین به حساب می‌آید- محل سؤال است.

جای تعجب و پرسش است که با وجود قانون اساسی ما که همه ملت را در نظر گرفته و هر امتیازی را برای همه مشروع دانسته است، چطور چنین رفتاری در گزینش افراد و پست‌ها به چشم می‌خورد و اخبار آن، گاهی به گوش می‌رسد.

چهار دهه از انقلاب می‌گذرد، نوزادان اوایل انقلاب اکنون بیش از سه دهه از عمرشان می‌گذرد و جوانان پیش از انقلاب، در دهه چهارم زندگی خود هستند. آموزش در طول این سال‌ها در سراسر کشور عمومیت یافته و دختر و پسر، زن و مرد، اقوام مختلف و... از آن بهره برده‌اند.

در چنین سیستمی باید برای هر رقابتی در کسب منصب یا مقامی، همه حضور داشته باشند و جوانمردانه، بر پایه دانش و دانایی، توان مدیریتی و صلاحیت علمی خود برگزیده شوند؛ اما گاهی متوجه می‌شویم که گروهی خاص به دلایلی خاص در گزینش‌ها پذیرفته می‌شوند و رسیدن آنها به یک مقام به معنای آن است که به صورت مادام‌العمر تضمینی برای حضور در این مقام یا مقام‌های مشابه را دارند و تمامی اینها محل سؤال است.

البته شکی نیست که بودن در گروه قدرت، برای افراد و خانواده‌هایشان، سهولت‌هایی را فراهم می‌کند و مزیت‌هایی به‌همراه دارد که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. اینجاست که فردی که بدون ارتباطات خانوادگی یا شخصی، بخواهد بر اساس توانمندی‌هایش به این رقابت وارد شود، ناگزیر چالش‌های بی‌شماری را پیش‌رو خواهد دید. ما پس از گذشت نزدیک به چهار دهه از انقلاب، در گزینش افراد باید دموکراتیک‌تر عمل کنیم و اجازه ندهیم روابط خانوادگی، قومی و قبیله‌ای نقش‌آفرین باشند.