پرش تاریخی بورس

بورس اوراق بهادار تهران در جریان معاملات روز سه‌شنبه با قدرت‌نمایی جسورانه تقاضا به رکورد دیگری دست یافت. تکاپوی شدید برای خرید سهام باعث گذشتن ارزش معاملات خرد از مرز بی‌سابقه ۳ هزار میلیارد تومانی شد و شاخص کل را ۱۳۹۹ واحد شارژ و به کانال ۳۲۶ هزار واحد هدایت کرد. البته شاخص در این مسیر دچار تلاطم جدی شد و بخشی از رشد خود را در آخرین دقایق بازار از دست داد.

سنگینی عرضه‌هایی که از میانه معاملات در برخی سهم‌ها نمایان شد رفته رفته به تمام بازار سرایت و قیمت‌ها را محکوم به عقب‌نشینی کرد.

شاخص در این مسیر حدود ۲ هزار واحد از سقف روزانه برگشت. با وجود این، قدرت تقاضا در محدوده اصلاحی قیمت‌ها ضمن شکستن رکورد ارزش معاملات از اشتهای سیری‌ناپذیر پول‌های تازه حکایت داشت. همزمان با جابه‌جایی رکوردها، نسبت ارزش معاملات به ارزش بازار هم طی چند روز اخیر از اوج تاریخی خود عبور کرده است.

از تفسیر این نسبت چنین برمی‌آید که رکورد‌ها صرفا برآمده از رشد پولی بازار نیست بلکه ارقام جدید نتیجه اثر واقعی مشارکت آحاد جامعه در بورس تهران است. ضمنا حضور بی‌سابقه در بازار، این فرصت ایده‌آل را برای سیاست‌گذار مهیا کرده تا از طریق عرضه سهام شرکت‌های بزرگ در بازار سرمایه، ضمن کاستن از بار بودجه‌ای دولت، برای جذب منابع خرد و هدایت جریان نقدینگی به سمت مقاصد نهایی آن نقش‌آفرینی کند.

پرش تاریخی بورس
تالار سهام طی روز گذشته میهمان بازیگرانی بود که اشتیاق زایدالوصفی برای خرید سهام از خود نشان دادند. دارایی‌محوری که مهم‌ترین محرک معامله‌گران در روز‌های اخیر به شمار می‌رفت، در جریان دادوستد‌های دیروز هم رد پای خود را در شتاب رشد و شدت تقاضا نشان داد. میزان جذب منابع خرد طی روز گذشته همبستگی بسیار بالایی با خبر‌های مرتبط با تجدید ارزیابی دارایی در بین بنگاه‌های بورسی داشت؛ به‌طوری که علاوه بر سهام بانکی و خودرویی در گروه دارویی نیز شاهد صف‌های پایدار خرید بودیم.

گروه دارویی که پیش از این در انتظار جهش نرخ فروش با سرعت بالایی پیش آمده بودند، از روز دوشنبه با انتشار خبر افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها در یکی از شرکت‌های زیرمجموعه این صنعت بورسی (دابور) با سوخت جدید به حرکت خود ادامه دادند.

البته موج بی‌امان تجدید ارزیابی فقط منحصر به این گروه‌ها نماند و بخش زیادی از سهام کوچک و متوسط را در بر گرفت و خود را به‌عنوان مهم‌ترین منبع جذب تقاضا در تالار شیشه‌ای جا زد. موضوعی که بازیگران بورسی را به تکاپوی بی‌سابقه انداخت و نقشی انکارناشدنی در جابه‌جایی رکورد‌های بورسی (اعم از قیمت و حجم و ارزش معاملات) بازی کرد.

طی دو هفته اخیر رکورد‌های بورسی یکی پس از دیگری شکسته شد که در این بین، ارزش بالای معاملات خرد از اعتبار ویژه‌ای برخوردار بوده است. آخرین روز‌های شهریور بود که با ورود مستمر پول‌های خرد به تالار سهام، ارزش معاملات اوج گرفت و رکورد قبلی (در نهم مهر سال ۹۷) را شکست.

البته صعود خستگی‌ناپذیر قیمت‌ها و انتشار اخبار بورسی در میان آحاد جامعه بر خیل معامله‌گران بورسی افزود و سبب شد تا طی هفته جاری شاهد ارقام بی‌سابقه‌ای بر تابلوی معاملات سهام باشیم؛ به‌طوری که ارزش معاملات در روز یکشنبه از مرز تاریخی ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان گذشت و در جریان دادوستد‌های دیروز در اوج‌گیری دوباره به رقم بی‌سابقه ۳ هزار و ۶۰ میلیارد تومان رسید.

دماسنج اصلی بازار هم همان ساعت نخست معاملات دیروز بر اثر رشد همه‌جانبه قیمت در عموم صنایع توانست بیش از ۴ هزار واحد ارتفاع بگیرد و به رکورد ۳۲۸ هزار تایی دست یابد. البته حضور در قله ۳۲۸ هزار تایی چندان طولی نکشید. در واقع، از میانه معاملات فشار فروش‌ها رفته‌رفته شدت گرفت و به این ترتیب، با افت شدید قیمت در نماد‌های بزرگ کالایی در کنار عرضه صف‌های خرید در نماد‌های بانکی و خودرویی ترمز رشد شاخص کل کشیده شد و به عقب برگشت.

عیارسنجی رونق غیرتورمی بورس
اگر عیار مشارکت در بازار را ارزش معاملات بدانیم، از نظر تئوریک می‌توان این چالش را مطرح کرد که رونق اخیر پیامد بلافصل جهش نقدینگی در کل اقتصاد و در نتیجه پمپاژ تقاضای پولی (اسمی) به بورس تهران است. از طرف دیگر، افزایش حجم معاملات هم به تنهایی نمی‌تواند اثر واقعی حضور چشمگیر مردم در بازار سهام را نشان دهد؛ زیرا خرد شدن قیمت سهام پس از افزایش سرمایه‌ها باعث رشد غیرواقعی حجم معاملات می‌شود و لزوما به معنای مشارکت بالا نیست.

اما در مورد تعداد دفعات معاملات نمی‌توان چنین قضاوتی کرد. در واقع، تعداد معاملات عاری از اثرات تورم و خرد شدن قیمت‌هاست و بنابراین می‌تواند روند فزاینده مشارکت واقعی سهامداران را به نحو قابل قبول‌تری ترسیم کند. اما باز هم نمی‌تواند معیار قابل اتکایی برای تعیین شدت تقاضای واقعی باشد و بی‌تاثیر از رونق تورمی حاکم بر سهام نیست.

به همین دلیل به نظر می‌رسد باید برای تعیین میزان مشارکت در بازار معیاری وضع کرد که خالی از تورم و دیگر اثرات اسمی منعکس‌شده در پارامتر‌های فوق باشد.

از این منظر شاید رصد نسبت ارزش معاملات خرد به کل ارزش بازار بتواند در تعیین نرخ واقعی مشارکت سرمایه‌گذاران در تالار سهام به ما کمک بیشتری کند. مقایسه ارزش معاملات خرد در دوره‌های تاریخی مختلف با ارزش کل بازار این مزیت را دارد که از تورم عاری است و بنابراین نوسان آن طی یک سال و نیم اخیر که شاهد رونق بی‌سابقه معاملات بورسی بوده‌ایم، حاوی پیام دقیق‌تری است.

نسبت ارزش معاملات خرد به کل ارزش بازار از سال ۹۶ که بازار وارد دوره رونق شد، در مسیر افزایشی حرکت کرد و در سال ۹۷ اوج گرفت. این نسبت در مهرماه ۹۷ به رقم تاریخی ۳/ ۱۹مرتبه (در ۱۰ هزار) رسید. در ادامه این نسبت طی رکود پنج ماهه در بازار روند نزولی را تجربه کرد و در بهمن سال ۹۷ به ۵/ ۷مرتبه سقوط کرد.

با شروع دور دیگری از رونق بورس از اسفند ۹۷ شاهد تقویت این نسبت به ۸/ ۱۲مرتبه بودیم. نوسان این نسبت در ماه‌های اخیر ادامه پیدا کرد تا اینکه در شهریور خیز برداشت و در نهایت طی معاملات مهرماه ضمن شکستن رکورد قبلی در مهر ۹۷ به رقم بی‌سابقه ۴/ ۱۹مرتبه دست یافت.

اوج‌گیری این نسبت را می‌توان به معنای این گرفت که رونق اخیر صرفا حاصل تورم در کل اقتصاد و افزایش اسمی ارزش معاملات نیست؛ بلکه آنچه در ۷ روز کاری اخیر در بازار سهام به نمایش درآمده حاصل رونق واقعی سهام و همچنین رکوردشکنی نرخ مشارکت در بازار سهام است. در این میان، رشد فزاینده کد‌های سهامداری و هجوم مردم به کارگزاری‌ها که در آخرین عرضه اولیه بازار در نماد «بجهرم» رقم خورد نیز این موضوع را تایید می‌کند.

فرصتی کم‌نظیر برای توانمندسازی دولت
بی‌تردید افزایش بی‌سابقه ارزش معاملات و تغییر مالکیت سهام، حاصل حضور فزاینده سرمایه‌گذاران جدید در بورس تهران بوده است.

این موضوع نشان می‌دهد که بازار سهام قابلیت‌هایی دارد که در صورت مدیریت مناسب و مقتضی می‌تواند با هدایت منابع خرد نقش مهمی در توانمندی و تامین مالی بنگاه‌های بزرگ ایجاد کند و ضمنا از تلاطم احتمالی در بازار‌های ارز و سکه در موقعیت‌های سفته‌بازانه بکاهد. فوریت این مساله در شرایطی که فشار تحریم‌ها درآمد‌های نفتی دولت را با تهدید جدی رو‌به‌رو ساخته، بیشتر به چشم می‌آید.

مطابق برآورد‌ها کاهش قیمت جهانی نفت و اعمال محدودیت‌های تحریمی علیه کشور در صدور مهم‌ترین منبع درآمدی، بر عمق کسری بودجه دولت در سال جاری خواهد افزود. در این شرایط است که تحلیلگران از فرصت‌های درونی اقتصاد برای جبران فشار‌های مالی بر دولت تاکید می‌کنند.

عرضه سهام شرکت‌های دولتی و شبه‌دولتی یکی از ابزار‌هایی است که علاوه بر تامین بخشی از بودجه دولت در شرایط دشوار فعلی، می‌تواند در گسترش و عمق‌بخشی بازار سرمایه به‌عنوان بازوی توسعه اقتصادی نقش‌آفرینی کند.

اشتهای سیری‌ناپذیر تقاضا
در روز گذشته قدرت نقدینگی به حدی بالا بود که عرضه‌های سنگین هم نتوانست صف‌های خرید را عقب براند. تاثیر این میل بی‌امان را علاوه بر ارزش معاملات در میزان خرید اشخاص حقیقی بازار هم می‌توان ردیابی کرد. چنان‌که انتظار می‌رفت باز هم این سهامداران خرد بودند که در سمت خرید حضور فعال‌تری داشتند. برآیند رفتار این گروه از بازیگران را می‌توان در تغییر مالکیت ۲۲۰ میلیارد تومانی سهام بورسی طی روز گذشته دید.

با ورود مستمر پول‌های جدید به بازار ارزش سهام فعالان حقیقی بورس تهران طی یک ماه گذشته ۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان افزایش یافته که در نوع خود بی‌سابقه است. البته شدت تقاضا در اواخر معاملات دیروز فروکش کرد و میل به شناسایی سود قیمت عموم سهم‌ها را زیر فشار گذاشت. با وجود این تقاضا چنان قدرتی داشت که ارزش معاملات از حد ۳ هزار میلیارد تومان هم گذشت.

هیجان در وقت‌های اضافه
در بین نماد‌های بزرگ، «اخابر» بیشترین تاثیر مثبت را بر نماگر بازار گذاشت. «تاپیکو» و «همراه» هم از دیگر نماد‌های بزرگ در رتبه‌های بعدی بودند. در این رالی صعودی باز هم نماد‌های خودرویی و بانکی بودند که در جذب جریان نقدینگی از سایر گروه‌ها موفق‌تر عمل کردند و بیشترین ارزش معاملات را در بین صنایع بورسی به تصاحب درآوردند. البته در میانه معاملات جبهه قوی تقاضا سست شد و قیمت‌ها یکباره از اوج برگشتند.

در واقع، نیم ساعت پایانی معاملات با تلاطم‌های شدید قیمت در عموم سهم‌ها همراه بود. بزرگان گروه‌های بانکی و خودرویی و همچنین سهام گروه دارو، پس از عرضه صف‌های خرید از سقف مجاز روزانه عقب نشستند و در برخی از سهم‌ها ضمن اصلاح بیش از ۵ درصدی، به محدوده منفی قیمت تنزل کردند.

شدت عرضه‌ها در برخی از نماد‌ها به گونه‌ای بود که تجربه کف قیمتی نیز در بازار رقم خورد. این روند در نماد‌های کالایی جالب‌تر از سایر گروه‌ها بود. «فولاد» و «فملی» با وجود اینکه در رالی صعودی اخیر چندان نصیبی نبرده بودند، در جریان اواخر معاملات روز گذشته مغلوب عرضه‌های بی‌رحمانه شدند و ضمن برخورد به پایین‌ترین حد مجاز روزانه، بیشترین اثر منفی را بر نماگر اصلی بازار وارد کردند.

البته منفی‌های قیمت در آخرین دقایق بازار، به دلیل وجود تقاضا تاب چندانی نیاورد و دوباره در برخی از نماد‌ها به محدوده مثبت بازگشت. در این میان، چرخش مثبت آخرین قیمت در نماد ایران خودرو از محدوده منفی به رشد بیش از ۲ درصدی نشان داد که خریداران دست‌بردار نیستند.

با وجود این، تلاطم قیمت‌ها در آخرین دقایق معاملات دیروز تا حدی انتظارات مثبت را در بین بازیگران بازار تعدیل کرد و از تعداد و ارزش صف‌های خرید در پایان معاملات به شدت کاست.

قابی از سهام بی‌مشتری
همزمان با تداوم صف‌های خرید، در برخی سهم‌ها شاهد فشار عرضه و افت حداکثری قیمت بودیم. برای مثال می‌توان به صف‌های طولانی فروش در نماد‌های «ستران»، «سفارس» و «ساراب» در کنار چند نماد از زیرمجموعه گروه محصولات غذایی اشاره کرد که به رغم فضای مثبت بازار عرضه‌های سنگینی را از همان آغاز کار بازار تجربه کردند.

به نظر می‌رسد پیشخور شدن رشد تولید و افزایش درآمد شهریوری سیمانی‌ها نسبت به ماه مرداد انگیزه‌ها را برای شناسایی سود در این سهم‌ها فعال کرد. نماد‌های گروه غذایی هم از چنین الگویی تبعیت کردند و عموما در محدوده منفی قیمت معامله شدند.