فرمانروای زن ناشناخته‌ای که بعد از خواندن کتیبۀ باستانی شناسایی شد

فرادید| این کشف به کمک رمزگشایی نوشته‌های روی یک سنگ بزرگ از جنس سنگ‌آهک موسوم به «سنگ بنیاد» انجام شد که نزدیک یک حوضچه طبیعی در «نوهاک مول» پیدا شده بود. یافته‌های جدید، دیدگاه تازه‌ای درباره نقش زنان در زندگی سیاسی و مذهبی تمدن مایا ارائه می‌دهد. 

به گزارش فرادید،  این سنگ بیش از یک سال پیش توسط «پروژه پرومِزا کوبا» که بخشی از برنامه ملی حفاظت از مناطق باستانی مکزیک است، کشف شد.  

این یادمان کنار حاشیه یک «آگوآدا» یا حوضچه‌ای طبیعی قرار دارد و از بزرگ‌ترین نمونه‌های کشف‌شده در کوبا محسوب می‌شود. سنگ بنیاد دارای یکی از طولانی‌ترین متون هیروگلیفی حفظ‌شده در این منطقه است. باوجود بخش‌هایی که دچار فرسایش شده‌اند، تلاش‌های حفاظتی «یونیس کورازون پرالتا» موجب شد دو پژوهشگر به نام‌های دیوید استوارت از دانشگاه تگزاس در آستن و اُکتاویو اسپارزا اُلگوئین از دانشگاه ملی خودگردان مکزیک، بتوانند بخش عمده‌ای از متن را رمزگشایی کنند. 

تحلیل آن‌ها نشان می‌دهد «ایکس چاک چین» یکی از شخصیت‌های مرکزی در روایت سیاسی کوبا بوده است. برپایه متن هیروگلیفی، در تاریخ ۹.۶. ۱۵.۶. ۹ از تقویم مایاها (۱۲ مه ۵۶۹ میلادی)، نهاد حکومتی کالومته در مکانی به نام که‌ویتسنال به معنی «جایگاه کوه آهو» بنیان‌گذاری شد. احتمال می‌رود این رویداد به بنیان‌گذاری منطقه یادمانی نوهاک مول اشاره داشته باشد؛ جایی‌که بزرگ‌ترین هرم‌ها هنوز هم بر فراز چشم‌انداز جنگلی تسلط دارند. 

فرمانروایی میان آسمان و زمین

نام «ایکس چاک چین» در متون گوناگون با شکل‌های متفاوتی از جمله ایکس چاک چین یوپات و در ارتباط با خدای کاویل، نماد قدرت پادشاهی و صاعقه الهی، دیده می‌شود. چنین عناوینی نشانگر مشروعیت الهی و اقتدار نظامی اوست، معادل مقام کالومته که بالاترین مقام سیاسی در ساختار حکومتی مایا به شمار می‌رفت. 

«سنگ بنیاد» همچنین به آیین تاج‌گذاری ملکه و پیوند او با خدایان نگهبان مانند بولون تز’آکاب آجاو، «خدای نسل‌های بی‌شمار» اشاره دارد؛ خدایی که با منشأ اسطوره‌ای کوبا ارتباط دارد.  این ارتباط نشان می‌دهد پادشاهی او نه‌تنها مشروعیت سیاسی، بلکه توجیه معنوی و کیهانی هم داشته و این ویژگی یکی از ارکان فرمانروایی در جهان مایا بود.  اسپارزا توضیح می‌دهد که مکان‌یابی این سنگ کنار آب مقدس کاملاً معنادار است: «آب، سنگ و نوشته سه‌گانه‌ای از قدرت هستند. ایکس چاک چین با حک کردن نامش بر صخره بستر زمین، اقتدارش را در ذات چشم‌انداز طبیعی تثبیت کرد.» 

کتیبه‌ی «سنگ بنیاد» که در شهر کوبا در مکزیک کشف شد و نام فرمانروا، ایکس چاک چین را آشکار کرد

مار و چشم‌انداز مقدس

افزون بر عناوین سلطنتی، در نوشته‌ها به مار ویتس اشاره شده؛ موجودی فراطبیعی که با آب و باروری پیوند دارد. حضور این مار روی سنگ، فرمانروایان کوبا را با نیروهای الهی حاکم بر طبیعت و مشروعیت سیاسی پیوند می‌دهد. این ترکیب میان جغرافیا، الهیات و قدرت سیاسی از ویژگی‌های شاخص تمدن مایا بود؛ جایی که فرمانروا در مقام میانجی میان زمین و آسمان عمل می‌کرد.  بنابراین پادشاهان و ملکه‌های کوبا نه‌تنها اداره‌ی شهرها و شبکه‌های تجاری را بر عهده داشتند، بلکه مسئول حفظ نظم کیهانی و جریان آب و برکت الهی در سرزمین خود هم بودند. 

پیوند با پادشاهی همسایه

برپایه‌ی مطالعات تطبیقی با شهرهای همسایه، به‌ویژه اوکوپ، شواهدی از ارتباط دیپلماتیک میان ایکس چاک چین و آسمان‌نگر، فرمانروای مقتدر دودمان کانول وجود دارد. پادشاهی کانول نفوذ خود را از راه اتحاد، جنگ و ازدواج‌های سیاسی در سراسر یوکاتان و گواتمالا گسترش داده بود. 

هرچند ماهیت دقیق این رابطه هنوز روشن نیست، اما نوشته‌های سنگ بنیاد نشان می‌دهند ملکه کوبا در چارچوب شبکه قدرت منطقه‌ای فعالیت می‌کرده، شاید به عنوان متحد یا تابع. این موضوع نشان می‌دهد دیپلماسی زنانه نقشی مهم در حفظ توازن میان دولت‌شهرهای رقیب مایا ایفا کرده است. 

«کوبا» در دوران اوج خود، حدود ۸۰ کیلومتر مربع وسعت داشت و جمعیتی نزدیک به ۵۰ هزار نفر را در خود جای داده بود. جاده‌های سفیدرنگ و سنگ‌فرش آن، موسوم به سَک‌بِئوب، بخش‌های دورافتاده شهر را به هم متصل کرده و تا دیگر مراکز مایا امتداد می‌یافتند و این نمادی از پیوندهای سیاسی و آیینی بود.  در دوران حکومت ایکس چاک چین، کوبا احتمالاً به مرکز تجارت، آیین و نفوذ منطقه‌ای تبدیل شد. حکمرانی او همچنین با پروژه‌های بزرگ عمومی مانند ساخت زمین بازی توپ گروه D و تکمیل هفتمین چرخه کاتون در سال ۵۷۳ میلادی همراه بود که از نقاط عطف مهم در تقویم آیینی شهر محسوب می‌شوند. 

سنگ‌افراشته مایا شماره ۲۶

زنان قدرتمند در جهان مایا

شناسایی «ایکس چاک چین» فهم ما را از نقش زنان در تمدن مایا دگرگون می‌کند. اگرچه بیشتر کتیبه‌ها از شاهان مرد سخن می‌گویند، اما شواهد فزاینده‌ای از یوهل ایک‌نال در پالِنکه تا بانوی کابِل در ال‌پِرو-واکا نشان می‌دهد زنان نیز فرمانده، دیپلمات و فرمانروا بوده‌اند.  میراث «ایکس چاک چین» این روایت را تقویت می‌کند و نشان می‌دهد که رهبری زنانه بخشی جدایی‌ناپذیر از ساختار سیاسی، مذهبی و فرهنگی مایا بوده، موضوعی که باورهای گذشته را به چالش می‌کشد. 

اُکتاویو اسپارزا در پایان می‌گوید: «هر نشانه جدیدی که می‌خوانیم، ما را یک گام به درک این واقعیت نزدیک‌تر می‌کند که شهرهایی چون کوبا تنها به دست مردان اداره نمی‌شدند، بلکه زنان شگفت‌انگیزی هم بودند که اکنون نامشان دوباره در تاریخ می‌درخشد.»

مترجم: زهرا ذوالقدر